Leidt geld uit het niets tot een doodlopende weg?

Ad Broere, econoom en auteur van Een Menselijke Economie is meer dan dertig jaar werkzaam in respectievelijk de financiële-, opleidingen- en adviessector. Door zijn brede kennis en ervaring weet hij als geen ander de sterktes en zwaktes van het huidige financiële stelsel te verklaren. In Geld komt uit het 'niets' legt Broere uit waarom het aantrekkelijk is om te breken met het huidige financiële stelsel en hij beschrijft mogelijkheden waarop we een duurzame toekomst veilig kunnen stellen. Het gevaar van de huidige crisis en robotisering is dat teveel mensen geen mogelijkheden meer hebben om voldoende te verdienen en passend werk te vinden.
Een van zijn voorstellen is een basisinkomen. Hij is ook voorstander van het introduceren van parallelle munteenheden en lokale economieën, zoals men dat doet bij het LETS (Local Exchange Trading Systems). Dit hebben meer mensen bepleit. Het sterke van Broere is dat hij goed kan onderbouwen hoe intussen globale problemen zijn ontstaan door menselijk economisch verkeer. Het is aan iedereen om mee te werken aan een werkende oplossing.

Het economische systeem begon in de ogen van Broere in de zeventiger jaren een gevaarlijke koers in te zetten toen de koppeling met de goudvoorraad is losgelaten. Die koppeling hield de relatie tussen echte en virtuele waarde van economisch verkeer in stand. Er was een balans tussen geld dat naar de bank werd gebracht en dat wat er werd geleend. Spaarrente stond als het ware voor de beloning van het bewaken van de goudvoorraad. Sinds het loslaten van die koppeling zijn er allerlei financiële producten mogelijk geworden die er toe hebben geleid dat nu 97% van de transacties gedaan wordt met digitaal geld dat gecreëerd is uit het niets (“Mickey Mouse”-geld). Met dit digitale "fiat"-geld is toestemming gegeven om geld te maken dat wordt pas op een rekening verschijnt op het moment dat iemand een lening neemt bij een bank en verdwijnt weer wanneer hij dit afbetaalt. Daar is op zich niets mis mee, maar omdat er rente moet worden betaald kan dit systeem alleen werken wanneer er economische groei is. Wanneer dat proces bij commerciële banken niet democratisch wordt gereguleerd dan wordt de relatie tussen economisch verkeer en reële waarde steeds zwakker. Geld met geld verdienen is alleen aantrekkelijk voor mensen met minstens een half miljoen vermogen. Daar is op zich ook niets mis mee als hun geld voor zinvolle zaken werd ingezet. Maar dat is niet het geval (meer). Het zou kunnen werken als zij alleen zelf de risico's dragen van het spel met beurskoersen dat steeds meer op een casino begint te lijken. Maar het is de werkende burger en middenstand die belasting betalen die het gat van het tekort in de balans moeten bijleggen.
Ondertussen is een groot deel van de prijzen in het economisch verkeer opgebouwd uit rente van die schulden. Het gevolg is dat het minder rijke deel van de bevolking bezig is geld over te hevelen naar het rijkste deel, waardoor de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt. De gewone burger die reële arbeid verricht, het milieu, het klimaat en het landbouwhuisdier worden dan slachtoffer van het groeidenken, automatiseren en kostenbesparing.

De totale schuld loopt ondertussen op tot astronomische waarden die niet meer zijn af te betalen. Vandaar dat Broere pleit voor een “bailout” of “jubeljaar". Dit komt neer op het kwijtschelden van alle schulden en opnieuw beginnen met een renteloze economie.
Broere voorspelt dat het systeem zal instorten, maar wanneer dat relatief traag zal verlopen en niet aangepast wordt met het oog op een duurzame oplossing kan dit gepaard gaan met veel chaos en geweld. De reden is dat de weinige rijken die het meest te verliezen hebben, hun macht en geld zullen inzetten om koste wat het kost hun positie te verdedigen. Ze zullen dat doen zonder dat de relatie tussen politieke en economische besluiten zichtbaar wordt voor de kiezer. Om oneigenlijke beïnvloeding van globale processen te voorkomen is inzicht nodig bij een voldoende grote kritische massa van personen die het politieke verschil kunnen maken. Anders blijven ze, zonder zich dat bewust te zijn, geld, energie en menskracht aandragen voor verergering van de problemen.

Het verhaal van Broere is niet per se lastig te volgen. Het is een spiegel voor diegenen die denken er zonder samen te werken mee weg te komen of er zelfs beter van te worden ten koste van anderen. Ook wie naïef blijft geloven dat werkgevers (overheid en ondernemers) die winst maken, dit zullen investeren in banen ipv automatisering, werkt mee aan versluiering van de mankementen van de huidige economie. Dit geldt ook voor politici en hun kiezers die banen denken te creëren door belasting op arbeid te verlagen en op grondstofgebruik niet te verhogen.

Ad Broere, lezing op youtube: Geld Komt Uit Het Niets deel 1 van 7.

Alle boeken van Ad Broere (bol.com).

Een goede aanvulling op het verhaal van Broere is James Robertson. Hij pleit (naast het basisinkomen) voor een drie-delige financiële hervorming.

1. Andere vorm van belasting heffen. Zoals ook Thomas Rau zegt; „belasting op onttrokken waarde”. Een verregaande negatieve impact belasting.

2. Andere vorm van geld-creatie. Rente-vrije geld-creatie omdat meer geld produceren om rente te betalen op de schulden van de geld-creatie zelf gewoon absurd is en alleen maar kan leiden tot grotere schulden.

3. Andere vorm van besteding van geld. Dat niet de banken mogen kiezen waar ze „nieuw geld” in investeren, maar dat dit democratisch kan beslist worden via de overheid. (banken blijven uiteraard wel het geld in omloop beheren)

James Robertson op Youtube - It's Our Money Anyway.

Wikipedia: Guy Standing waarschuwt in zijn boek The Precariat, the new dangerous class voor de gevolgen van die onzekerheid. Het precariaat kenmerkt zich door korte banen, lage inkomens, moeilijke relaties, weinig sociale zekerheid en/of het ontbreken van een politieke stem. Naast een dreiging van toenemende armoede (zoals bij de Mini-Jobs in Duitsland), is het precariaat bovendien vatbaar voor populisme en extremisme en vormt het zo tevens een democratisch gevaar. Die precaire klasse breidde de laatste jaren uit en werd diverser aldus Standing. In Japan schat hij de bevolkingsgroep op meer dan 20 miljoen. In Europa werd het precariaat een thema in de vroege 21ste eeuw: hoogopgeleide jongeren vonden geen baan of verrichtten onderbetaald werk.

Standings ideeën in context
Het boek herinnert in zekere zin aan Richard Wilkinsons boek The spirit level, waarin wordt aangetoond hoe een hogere mate van ongelijkheid in een maatschappij samenhangt met allerlei sociaal destabiliserende elementen, zoals meer tienerzwangerschappen, slechtere gezondheid en meer geweld.[4]

Basisinkomen
Standing denkt dat een basisinkomen de eerste stap is om ‘de nieuwe gevaarlijke klasse’ te vermijden of te bestrijden.

Alle artikelen van Prof. Guy Standing (bol.com).

Panta rhei geldt ook voor geld, maar dan van arm naar rijk

Zygmunt Bauman beschrijft hedendaagse trends tegen de achtergrond van wat hij noemt de 'vloeibare moderniteit'. Hiermee bedoelt hij dat in de huidige samenleving niets een lang leven is beschoren. Alle relaties, instituties, groepen zijn flexibel geworden, onderhevig aan voortdurende verandering. Kapitaalstromen en communicatie zijn ongrijpbaar geworden en lastig te controleren.
Liquiditeit is soms keihard. Onder het mom van 'eigen verantwoordelijkheid' worden complexe problemen en de lasten van onze 'vloeibare tijden' op de individuele schouders van burgers gelegd.

Spirit Level. Why Equality is Better for Everyone (bol.com).

Is een basisinkomen een duivelsoorkussen of een vangkussen?

Een aantal nieuwe politieke partijen pleiten voor het invoeren van het basisinkomen: de SOPN en de Partij voor de Toekomst. De Partij voor Mens en Spirit koppelt aan basisinkomen de eis om minimaal 20 uur per week vrijwilligerswerk te doen waar de gemeenschap van profiteert.

Jan Hoek schreef.
Het basisinkomen is een typisch jaren tachtig idee, dat met de Muur en Punk achter de horizon is verdwenen. De essentie is simpel: geef iedereen van achttien jaar en ouder een inkomen, zonder dat daar een tegenprestatie tegenover staat. Daar zitten tal van voordelen aan, die in de jaren tien van de 21ste eeuw nog en weer de moeite waard zijn.

Tal van voordelen
Wat te denken van het voordeel dat mensen niet ieder soort werk hoeven te aanvaarden om in hun inkomen te voorzien? De werkende arme is in Nederland aan een opmars bezig. Hij werkt zich te pletter in deeltijdschoonmaakbaantjes en kan nauwelijks in zijn eigen inkomen voorzien. Dan helpt een basisinkomen om een beetje kieskeurig te kunnen zijn bij het aanvaarden van werk.
De zorg voor de naasten zou er ook een stuk gemakkelijker van worden. Zo moet de uitkeringsgerechtigde die wil mantelzorgen, nu zijn naaste bewegen een Persoonsgebonden Budget aan te vragen, om zich daar dan uit te laten betalen. Want voor zorgen voor je zieke moeder, daar was de uitkering niet voor bedoeld. Een basisinkomen zou dat gewoon al geregeld hebben, nog voor je moeder ziek werd.
Het basisinkomen zou ons een hoop administratie en daaraan verbonden kosten en frustratie besparen. Geen huishoudtoets meer, en nooit meer tandenborstels tellen. Geen uitkeringen meer die achteraf ten onrechte zijn stopgezet. Geen ambtenaren die door boze uitkeringsgerechtigden over de balie zijn gesleurd. Het openen van een bankrekening volstaat om inkomen te verwerven. Een belastingstelsel dat nog simpeler is. Überhaupt veel minder ambtenaren, trouwens.
Tot zover Jan Hoek.

In een tijd waarin mensen steeds harder oordelen over mensen die geen passend werk kunnen vinden zou het ontspannend kunnen werken wanneer bij diezelfde mensen een aantal bezwaren kunnen worden weggenomen tegen het idee van basisinkomen. Vooropgesteld dat een gegarandeerd inkomen niet geldt voor illegalen en de instroom van buitenlanders niet wordt aangejaagd kan een basisinkomen compenseren voor de verslechterde arbeidszekerheid. Uiteraard zou een basisinkomen mogen samengaan met het gemakkelijker kunnen ontslaan van werknemers.
Een basisinkomen zal zeker ten laste komen van ondernemers die hard werken en winst maken. Er is een tendens dat die winst tegenwoordig minder snel tot het creëren van banen wordt aangewend, maar juist tot automatiseren van productie met minder arbeid. Het politieke argument dat ondernemers meer vrijheid en minder regels moeten krijgen kan pas dan worden ondersteund wanneer in de maatschappij de bestaanszekerheid van de kwetsbaren is geregeld. Zoals door Jan Hoek betoogd, draagt een basisinkomen bij aan een kleinere overheid omdat er minder controle nodig is.

In de Volkskrant van 16 maart 2013 een artikel over flexwerkers, die het lastig hebben om voldoende inkomen te verwerven.

Dat een gegarandeerd, maandelijks overgemaakt basisinkomen mensen luier zou maken, bestrijdt Guy Standing (hoogleraar ontwikkelingseconomie). Sterker nog, uit experimenten met basisinkomens blijkt dat ze juist ondernemender maken, omdat mensen geen tijd en energie meer kwijt zijn aan het in hun eerste levensbehoeften voorzien, zegt Standing.

En het argument dat een basisinkomen onbetaalbaar zou zijn, zeker in tijden van crisis, wil er ook niet in bij Standing. 'De Nederlandse staat schenkt bijvoorbeeld omvangrijke belastingvoordelen aan huizenbezitters en aan bedrijven. Dat staten zich geen basisinkomen kunnen veroorloven is onzin - het ligt er alleen maar aan waar je je prioriteiten legt'.

Rutger Bregman schreef in zijn column in de Volkskrant (15-nov=2013) over het beleid van Jetta Klijnsma tav verscherpte eisen aan mensen die bijstand willen.

Vernederen is het nieuwe verheffen. Verplicht is het nieuwe vrijwillig.

Dit beleid is niet alleen immoreel, het is ook dom. Moeder Jetta zou moeten weten dat verarming en vernedering dure hobby's zijn. Stel: een bijstandsmoeder met twee kinderen wordt drie maanden gekort vanwege haar net iets te diepe decolleté. De staatssecretaris bespaart een paar duizend euro, maar de verborgen kosten van kinderen die opgroeien in armoede, ongezond eten, slechter presteren op school en een groter risico hebben om in aanraking te komen met politie en justitie, zijn daar een veelvoud van.

Meer dan 600 duizend Nederlanders leven inmiddels in armoede. Een op de tien kinderen groeit op in een arm gezin. Op de lange termijn zijn de kosten immens - voor ons allemaal. En dat terwijl Nederland, het op een na rijkste land van de Europese Unie, de armoede vrij eenvoudig zou kunnen uitroeien. Een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen die onder de armoedegrens dreigt te zakken, zou slechts enkele miljarden hoeven te kosten. Het uitroeien van de armoede onder kinderen zou uiteindelijk zelfs geld besparen.

Het enige wat nodig is, is een totaal ander mensbeeld. Een mensbeeld dat een stuk beter correspondeert met de werkelijkheid: arme mensen zijn geen luie uitvreters die gedresseerd moeten worden door Vadertje Staat. Helaas gaat Moeder Jetta gebukt onder een oude, sociaaldemocratische obsessie - met betaald werk.

Een onderzoek van Sociale Zaken en Werk

Naar aanleiding van een onderzoek van de Sociale Dienst waar ik zelf in 2001 mee te maken kreeg, uitte ik enkele gedachten over het toenmalige uitkeringsbeleid. In 2005 breidde ik het artikel uit met een paar overwegingen rond het opleggen van strafkortingen. Ik pleit onder meer voor een onaantastbaar en onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Hier het artikel: Gedachten bij een onderzoek van de Sociale Dienst.